Είναι φανερό πως το αρχείο του Λεωνίδα Παπάζογλου, τόσο από άποψη όγκου όσο και από άποψη ποιότητας, αποτελεί μείζονος σημασίας εύρημα για την ιστορία της φωτογραφίας, όχι μόνο σε τοπικό αλλά και σε πανελλήνιο επίπεδο. Μπορεί κανείς να παραλληλίσει το έργο του με εκείνο ενός διευθυντή ορχήστρας, που με τη μπαγκέτα του κυριαρχεί πάνω στα μουσικά όργανα αποτρέποντας παραφωνίες και παράγοντας τελικά την αρμονία.
Αποσπάσματα από τα γραφόμενα του Γιώργου Γκολομπία στο λεύκωμα Φωτογραφικά πορτραίτα από την Καστοριά και την περιοχή της την περίοδο του Μακεδονικού Αγώνα με έργα του Λεωνίδα Παπάζογλου,
Συλλογή Γιώργου Γκολομπία.
Ο Γιώργος Γκολομπίας, που ήταν και ένας από τους πιο αναγνωρισμένους συλλέκτες και «προστάτης» του πολιτισμού της ιδιαίτερης πατρίδας του, της Καστοριάς, είχε κερδίσει τον σεβασμό και την εκτίμηση χάρη στη βαθιά του γνώση, τη σχολαστικότητά του και την αφοσίωσή του στο ερευνητικό του πεδίο... Ο «γιατρός», όπως τον αποκαλούσαν, υπήρξε ένας από τους βασικούς συνεργάτες της Αγιορειτικής Φωτοθήκης (όπου συνεργάστηκε με τον πατέρα Ιουστίνο) και διατηρούσε στενές επαφές με άλλους συλλέκτες όπως τον Ν. Ε. Τόλη και Μιχάλη Τσάγκαρη. «Ηταν ένας άνθρωπος με μεγάλη θεωρητική κατάρτιση», λέει ο Ν. Ε. Τόλης, ο οποίος συνεργάστηκε μαζί του στο υπό έκδοση λεύκωμα «Από την Απελευθέρωση στον Γράμμο» (Ηνωμένοι Φωτορεπόρτερ).
Μεγάλη του αγάπη ήταν η Καστοριά. Το προσωπικό αρχείο του Γιώργου Γκολομπία αποτελεί ένα σημαντικό αποθησαύρισμα του πολιτισμού της περιοχής και μια παρακαταθήκη για το μέλλον.
Ακολουθεί μια κριτική για το φωτογραφικό λεύκωμα του Λεωνίδα Παπάζογλου από τον Γιάννη Σταθάτο.
Παραθέτω αυτούσιο το κείμενο όπως δημοσιεύτηκε από τον ίδιο.
Γιάννης Σταθάτος
ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ
Επιμέλεια Κωστής Αντωνιάδης & Γιώργος Γκολομπίας
Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, 2004.
Η ιστορία της ελληνικής φωτογραφίας είναι ακόμα νωπή: νέα στοιχεία ανακαλύπτονται καθημερινά, αλλά και κάθε μέρα κάτι χάνεται. Ποτέ δεν θα μάθουμε πόσες καλλιτεχνικές και ιστορικές μαρτυρίες παρέσυρε ο χείμαρρος του χρόνου_ γεγονός πάντως είναι πως η επιβίωση συχνά εξαρτάται σε ανησυχητικό βαθμό από τυχαίες συγκυρίες. Παράδειγμα, ο μέχρι χθες άγνωστος Καστοριανός φωτογράφος Λεωνίδας Παπάζογλου. Μετά τον θάνατο του φωτογράφου το 1918, τα αρνητικά παρέμειναν στοιβαγμένα σε ντουλάπα του σπιτιού του απ' όπου, καθώς μας πληροφορεί ο συλλέκτης Γιώργος Γκολομπίας, «όποτε χρειάζονταν οι γυναίκες της γειτονιάς να αντικαταστήσουν σπασμένα τζάμια στα φανάρια της εκκλησίας, έπαιρναν φωτογραφικές πλάκες και τις ξέπλεναν»...
Η διάσωση, συντήρηση και προβολή του αρχείου Παπάζογλου θα αποτελούσε επιτακτική ανάγκη απλώς και μόνο λόγο της μεγάλης ιστορικής του σημασίας. Ο Λεωνίδας Παπάζογλου (όπως και ο μικρότερος αδελφός του, Παντελής, του οποίου όμως ελάχιστες επιβεβαιωμένες φωτογραφίες σώζονται) δραστηριοποιείται το 1898 ή το 1899, όταν η Καστοριά και η Μακεδονία γενικότερα υπάγονται ακόμα στη φθίνουσα Οθωμανική αυτοκρατορία. Στρέφει τον φακό του στους κατοίκους της Μακεδονίας τη στιγμή ακριβώς που οι παλιές κοινωνικές δομές της ευρύτερης γεωγραφικής περιοχής αρχίζουν να καταρρέουν. Έλληνες, Σέρβοι και Βούλγαροι, διαποτισμένοι από το καινούργιο πνεύμα εθνικισμού που βουρλίζει τα Βαλκάνια, επιδίδονται σε όλο και πιο αδυσώπητο αγώνα για επικυριαρχία πάνω στα λεγόμενα «νέα εδάφη», τα οποία οι Τούρκοι εγκαταλείπουν απρόθυμα και υπό την πίεση των γεγονότων. Οι φωτογραφίες του Παπάζογλου, προϊόν του ίδιου του χώρου, είναι λοιπόν μια μοναδική πρωτογενής μαρτυρία.
Πέρα όμως από την αδιαμφισβήτητη ιστορική αξία, ανακαλύπτουμε με έκπληξη ότι ο Παπάζογλου υπήρξε και μεγάλος καλλιτέχνης - θα έλεγα, μάλιστα, πως πρέπει να θεωρηθεί ένας από τους κορυφαίους Έλληνες φωτογράφους των αρχών του εικοστού αιώνα. Το έργο του περιλαμβάνει, όπως ήταν φυσικό για επαγγελματία της εποχής, σχεδόν αποκλειστικά ατομικά και ομαδικά πορτραίτα, πορτραίτα που όμως απέχουν παρασάγγας από τα ψυχρά και ανέμπνευστα αντίστοιχα έργα των περισσοτέρων συναδέλφων του.
Από το υπαίθριο φωτογραφείο του Παπάζογλου πέρασαν αντιπροσωπευτικές μορφές όλων των κοινωνικών ομάδων που συνέθεταν το άλλοτε πλούσιο πολυπολιτισμικό ψηφιδωτό της Καστοριάς: Έλληνες, Βούλγαροι, Τούρκοι, Εβραίοι, Τουρκαλβανοί, Σλαβόφωνοι, άνδρες και γυναίκες, κληρικοί και λαϊκοί, στρατιωτικοί και πολίτες. Τα πορτραίτα των είναι θλιβερή υπενθύμιση του πολιτισμικού πλούτου που χάθηκε ανεπιστρεπτί, θύμα των εθνοκαθάρσεων και αφομοιώσεων που ακολούθησαν την τελική επικράτηση των διαδόχων κρατών. Χαρακτηριστική της πρότερης κοινωνικής πολυμορφίας είναι η εντυπωσιακή φωτογραφία του Μητροπολίτη Καστοριάς Γερμανού, περιστοιχισμένου από τον Ιταλό διοργανωτή της αστυνομίας, τον καβάση της Μητρόπολης Εμίν και πλήθος Τούρκων αξιωματικών και στρατιωτών. Εξίσου χαρακτηριστική είναι και η έντονη θεατρικότητα που αποπνέουν οι φωτογραφιζόμενοι, από τον Μητροπολίτη μέχρι τον τελευταίο φαντάρο: όλοι συμμετέχουν ενεργά στη διαδικασία της φωτογράφισης, όλοι δείχνουν πως θέλουν να μεταδώσουν μια ορισμένη, εξιδανικευμένη εκδοχή του εαυτού τους.
Τα ίδια αυτά στοιχεία, της εξύμνησης δηλαδή της ποικιλομορφίας και της έντονης αλλά πάντοτε ελεγχόμενης θεατρικότητας, συναντώνται στο υπέροχο τρίπτυχο ιερωμένων της Καστοριάς, ήτοι του παπά, του μουφτή και του ραβίνου - σίγουρα ένα από τα συγκινητικότερα δημιουργήματα της ελληνικής φωτογραφίας του περασμένου αιώνα. Πέρα από τους συναρπαστικούς εννοιολογικούς συσχετισμούς των τριών φωτογραφιών, εντύπωση προκαλούν ο σεβασμός και η αξιοπρέπεια, αλλά και η παντελής έλλειψη εξωτισμού με την οποία ο φωτογράφος αντιμετωπίζει τους δύο αλλόθρησκους ιερείς.
Το στοιχείο αυτό των φωτογραφιών του Παπάζογλου που αποκαλώ 'θεατρικότητα', και που ίσως δεν είναι τίποτε άλλο από την αποδοχή εκ μέρους του της αυτοπεποίθησης και ισχυρής αυτοπροβολής των φωτογραφιζόμενων Μακεδόνων, είναι παρόν σε όλα σχεδόν τα πορτραίτα του λευκώματος. Το συναντάμε στις εικόνες του καραβομαραγκού Γιώργη Παπαμάρκου, που φωτογραφίζεται παρέα με ένα αρνί χωρίς καθόλου να θίγεται η αξιοπρέπεια του, της υπερήφανης χωρικής με τον γιο της, του Τούρκου αστού με τα τέσσερα σοβαρά και ομοιόμορφα ντυμένα αγόρια, των Καστοριανών μασκαράδων, του αξιωματικού του ιππικού καβάλα στο άλογό του, και στο μυστηριώδες διπλό πορτραίτο της γυναίκας με το ακρωτηριασμένο χέρι.
Αργότερα, όταν έχει πια φουντώσει ο Μακεδονικός Αγώνας, κάνουν την εμφάνισή τους ομαδικά πορτραίτα πολεμιστών - μακεδονομάχων, κομιτατζήδων, τακτικού στρατού αλλά και κοινών λιστών, που βέβαια καθόλου δεν υστερούν σε δραματικότητα. Σε ένα από αυτά, ομάδα κομιτατζήδων περιστοιχίζει ένα κομμένο και ταλαιπωρημένο ανθρώπινο κεφάλι πάνω σε τραπέζι, σκηνή που εκ πρώτης όψεως ερμηνεύεται σαν επίδειξη απεχθούς τρόπαιου και εμπαιγμός του νεκρού. Προσεχτικότερη όμως ανάγνωση φανερώνει πως οι κομιτατζήδες, σε στάση προσοχής, έχουν τοποθετήσει δάφνινο στεφάνι γύρω από το λείψανο: πρόκειται για το κεφάλι συμπολεμιστή τους, σκοτωμένου σε κάποια αψιμαχία, που οι ίδιοι έκοψαν για να μην ατιμαστεί και που εν συνεχεία ζήτησαν από τον Έλληνα φωτογράφο να απαθανατίσει. Το ίδιο έκαναν όπως ξέρουμε και οι σύντροφοι του Παύλου Μελά, τον πρώτο τάφο του οποίου στην Καστοριά φωτογράφισε κρυφά ο Παπάζογλου, φοβούμενος όπως έγραψε «μην βρει κανέναν μπελιά».
Εντυπωσιακές και βαθύτατα ανθρώπινες, οι φωτογραφίες του Λεωνίδα Παπάζογλου αποτελούν αξιόλογο απόκτημα για την ιστορία της ελληνικής φωτογραφίας. Η μονογραφία αυτή, άρτια τυπωμένη στη βάση ψηφιοποίησης των πρωτότυπων αρνητικών, λιτά αλλά αποτελεσματικά σχεδιασμένη και συνοδευόμενη από εμπεριστατωμένα κείμενα του συλλέκτη Γιώργου Γκολομπία και του διευθυντή του Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης Κωστή Αντωνιάδη, είναι αντάξια των φωτογραφιών.
© Γιάννης Σταθάτος 2005
Πρώτη δημοσίευση, περιοδικό Φωτογράφος τ. 140, Αύγουστος 2005
Αναδημοσίευεση από τον ιστοχώρο www.stathatos.net
Τα πνευματικά δικαιώματα του κειμένου αυτού ανήκουν στον συγγραφέα. Απαγορεύονται η άνευ αδείας αναλογική ή ψηφιακή αναπαραγωγή και η οπoιασδήποτε μορφής αναδημοσίευση.
Ένα album με τις φωτογραφίες του Λεωνίδας Παπάζογλου μπορείτε να δείτε στην Gallery
Πηγή των φωτογραφιών Wikipedia media
Τα πνευματικά δικαιώματα των φωτογραφιών ανήκουν στο Μουσείο Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης το οποίο ευγενικά παραχώρησε την άδεια αναδημοσίευσης καθώς και συμπληρωματικές φωτογραφίες στο "...περι φωτογραφίας"
Τις θερμές μας ευχαριστίες
Οργάνωση του άρθρου: Άκης Καραμάνος, Γιώργος Βλάχου
0 σχόλια :
Δημοσίευση σχολίου